نمک کلید توسعه ژئوتوریسم در استان سمنان
حمیدرضا عزیزالدین
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان و معاون دفتر برنامه ریزی و بودجه استانداری سمنان
سمنان_ میدان معلم_ معاونت برنامه‌ریزی استانداری
azizoddin@yahoo.com
چکیده
استان سمنان با برخورداری از قابلیت های طبیعی فراوان دارای بستری مناسب جهت حرکت به سمت اهداف توسعه بلند مدت و میان مدت می باشد در این بین جاذبه‌های طبیعی حاصل از وجود سازنده های تبخیری نمک دار در گستره استان مانند گنبدهای نمکی لایه ها و اشکال ژئومورفولوژیک دیگر عامل مهمی در جذب زمین گردشگران و افزایش درآمد سرانه ملی در آن به حساب می‌آید از این رو توجه به ماده اعجاز‌آور نمک و پدیده های زمین شناسی وابسته به آن افقی جدید و راهبرد مهمی در نظام برنامه‌ریزی کشور به استان برای دستیابی به توسعه در یک دوره زمانی کوتاه به همراه دارد که در این مقاله به آن پرداخته شده است.
1- مقدمه
توسعه به عنوان هدف نهایی فعالیت‌های اقتصادی در چشم انداز کلان هر کشور مورد نظر سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان ملی و منطقه‌ای میباشد و در این میان استفاده از عوامل انسانی و طبیعی نقش اساسی را در رسیدن به آن ایفا می نماید بر اساس موارد مندرج در متن نهایی یه پایه توسعه استان سمنان یکی از محورهای تحقق اهداف بلند مدت توسعه استان توسعه گردشگری میباشد گسترش صنعت پاک توریسم در بسیاری از کشورها باعث احیای مجدد اقتصاد و رهایی کشورهای مختلف از تنگناهای سیاسی و اقتصادی شده است در این بین استان سمنان با وسعتی برابر با ۹۷ ۱۴۹۱ کیلومتر مربع و دارا بودن شرایط و جاذبه‌های زمین شناسی خاص یکی از مناطق ویژه کشور از نظریه توسعه از نظر توسعه و توریسم ژئوتوریسم میباشد موجود سازنده های متعدد تبخیری و رهنمود واحدهای مختلف نمکدار در گستره استان علاوه بر امکان استحصال حدود ۱۴ هزار نوع محصول مختلف از آن جلوه های بدیع ای از مناظر و چشم اندازهای منحصر به فرد طبیعی را پدید آورده است که در صورت معرفی و ایجاد شرایط دستیابی مناسب سهم مهمی از تولید ناخالص داخلی است آن را می‌تواند به خود اختصاص دهد در این مقاله سعی شده است با معرفی پدیده های طبیعی حاصل از وجود نمک این اعجاز سفید طبیعت افق جدیدی از جایگاه آن در اقتصاد و توسعه استان ترسیم گردد.
2- نقش تو ریسم و ژئو توریسم در اقتصاد جهانی
گسترش دامنه عملکرد و بسط حیطه تفکرات انسانی باعث گردیده است که رفتارهای انسانی و نیز ارتباطات کشف شده طبیعی در قالب تعداد کثیر و متنوعی از علوم و هر یک از چهارچوب ویژه خود مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند در این میان تعداد کمی از فعالیت‌های انسانی وجود دارند که به طور همزمان و از نظر آکادمیک توجه اقتصاددانان جغرافی‌دانان دانشمندان محیط زیست روانشناسان و همچنین محققین علوم مدیریت و علوم سیاسی را �مت خود جلب کرده اند توریسم یکی از این پدیده هاست سازمان ملل متحد در تعریف خود از توریست به عنوان یک ملاقات کننده موقتی از یک کشور یا منطقه یاد می کند صنعت توریست همانند سایر علوم دارای زیر بخش‌های متعدد است که ژئو توریسم و اکوتوریسم از مهمترین آنها محسوب می‌شوند به طور کلی طبیعت به دو بخش جاندار و بیجان تقسیم می‌شود گردشگری مرتبط با استفاده و محافظت از طبیعت جاندار تحت عنوان اکوتوریسم و گردشگری مرتبط با آن حفاظت بهره و لذت بردن از طبیعت بیجان چه و توریست نامیده می‌شود مجموعه صنایع و توریسم و اکوتوریسم تحت عنوان طبیعت گردی یا توریسم طبیعت گرا یا طعنه نامیده می شود (1).
واژه ژئوتوریسم در ۱۰ سال اخیر در جهان رواج یافته و شکل ویژه‌ای از صنعت گردشگری است که در آن ژئوسافت سایتها مکان های ویژه زمین گردشگری در کانون توجه گردشگران قرار می‌گیرد یک ژئوسایت می‌تواند یک چشم‌انداز دسته‌ای از اشکال متنوع ناهمواری های سطح زمین لندفرم ها یک رهنمون سنگی آثار باقی مانده از یک معدن قدیمی و یا هر جاذبه زمین شناسی دیگر باشد راست لینک و همکاران ۲۰۰۶ و پارک‌ها بهترین راه ارائه دارایی‌های طبیعت بیجان و استفاده از مواهب آن در صنعت گردشگری می باشند اصطلاح ژئو پارک از سال ۲۰۰۱ توسط یونسکو است شامل بفهمه بندی کلیه پدیده های طبیعت بیجان در یک منطقه و سی و دارایی‌های صنایع معدنکاری گذشته و حال آن میباشد اشنایدر و آشنایی در ۲۰۰۶(1).
مطالعات نشان می دهد که ژئوتوریسم �تواند سهم مهمی در کاستن از میزان فقر در نواحی روستایی و محروم و به ویژه مناطق در حال توسعه بر عهده داشته باشد به طوری که به ازای هر ۸ گردشگر جدید وارد شده به یک منطقه امکان ایجاد یک شغل دائمی در آن منطقه وجود دارد سو و آنا ۲۰۰۳ �ق پیش‌بینی سازمان جهانی گردشگری wto تا سال ۲۰۲۰ میلادی تعداد جهانگردان در سرتاسر دنیا به رقمی بالغ بر ۱۶ میلیارد نفر خواهد رسید و بر اساس آمار ارائه شده از همین سازمان بیش از ۵۰ درصد معضل اشتغال در کشورهای در حال توسعه از طریق توسعه این صنعت قابل حمل میباشد به طوری که ترم مطالعات شورای جهانی مسافرت و توریست w تعداد مشاغل مستقیم و غیرمستقیم حاصل از توریسم در سال ۱۹۹۶ برابر با ۲۹۰ میلیون شغل و درآمد حاصله از آن نیز برابر با ۳۴ تریلیون دلار بوده است قابل ذکر است که تا سال ۲۰۰۵ تعداد مشاغل این بخش به ۳۳۸ میلیون شغل و درآمد آن به ۷۲ میلیون دلار رسیده است �لی است که هنوز طبق اعلام مقامات گردشگری کشور سهم ایران از بازار گردشگری جهان علیرغم قرارگیری در بین ۱۰ کشور اول دنیا از نظر جاذبه های گردشگری حدود ۵۰ درصد می باشد در این راستا به جهت جبران بخشی از عقب ماندگی ها از بازارهای جهانی در یک برنامه کوتاه مدت توجه به قابلیت‌های گردشگری با سرمایه گذاری اندک زیرساخت‌ها امری ضروری به نظر می‌رسد از این رو نمک به عنوان فرصتی مناسب برای توسعه گردشگری در سطح بین‌المللی راهبرد مهمی جهت برنامه‌ریزان کشوری و استانی به حساب می‌آید
3- استان سمنان و جاذبه های نمک در آن
استان سمنان با وسعتی معادل ۹۷ ۱۴۹۱ کیلومتر مربع و شاخص تراکم جمعیت ۵۱ نفر در هر کیلومتر مربع ششمین استان بسی کشور میباشد گستردگی اقلیم خشک و نیمه خشک و محدودیت منابع آبی در آن باعث شده است که بیش از ۸۰ درصد از گستره آن را واحدهای بیابانی و نیمه بیابانی خالی از سکنه تشکیل دهد رخنمون واحدهای زمین شناسی دوران سوم در قسمت عمده ای از گستره استان سمنان و به تبع آن برونزد واحدهای تبخیری ترشیر و کواترنر باعث تجمع منابع عظیمی از مواد معدنی نمک و گچ در پهنه استان شده است ۲ اما خواص فیزیکو شیمیایی خواص نمک رفتار ستیک آن در مقابل اعمال تنش های تکنیکی و تکتونیکی و فرسایش پذیری زیاد آن در مقابل هوازدگی باعث رخنمون واحدهای نمکی به اشکال زمین‌شناسی و ژئومورفولوژیک خاصی شده است که جاذبه‌های دیداری و چشم اندازهای منحصر به فردی را برای طبیعت گردان و ژئو توریستها در پهنه استان ایجاد نموده که سعی شده است در ادامه به آن ها پرداخته شود
1-3- گنبدهای نمکی
اگتبدهای تمکی یا دیاپیرها ساختهای تکتونیکی حاصل از استرس فشارشی هستند که بر اثر بالا آمدن تدریجی نمک از عمق لایه های مختلف در طی میلیون‌ها سال ایجاد شده و اشکال تپه های بزرگی را بر روی زمین ایجاد می‌نمایند گنبدهای نمکی به دلیل تنوع زمین شناسی در مناطق مختلفی از ایران مانند استان‌های کرمان هرمزگان فارس و غم دیده می‌شوند اما به عقیده بسیاری از محققین از جمله گانسر ۱۹۵۹ و جکسون و همکاران ۱۹۹۱ گنبدها موجود در جنوب سمنان از جالب‌ترین نمونه‌های موجود در دنیا می باشد سه و هفت به طور کلی گنبدهای نمکی استان سمنان در دو منطقه متمرکز شده اند که عبارتند از گنبدهای نمکی خاور تهران در محدوده گرمسار و ایوانکی با سن و سن الیگوسن گنبدهای نمکی سنی و سن بنا بر گفته گانسر گنبدهای نمکی سمنان به تعداد ۴۰ عدد از تماشایی ترین و در عین حال پیچیده ترین گنبدهای موجود در جهان می باشند به عقیده وی این گنبدها باید مربوط به تراکم زیاد یاد نمک در قاعده سازنده قرمز بالایی تمامی گنبدها در حدود ۱۰۰ متر از زمین اطراف خود ارتفاع داشته و قطر آنها برابر ۸ کیلومتر می باشد شکل یک شماره یک شکل شماره یک در اطراف گنبد های نمکی مذکور هاله ای از سنگ گچ باشی به قائم دید
