خوراکی . بهداشتی-درمانی . دانستی ها

بررسی پراکندگی و تخمین ذخایر معدنی نمک در ایران و مقایسه میزان تولید آن با سایر کشورهای عمده دنیا

بررسی پراکندگی و تخمین ذخایر معدنی نمک در ایران و مقایسه میزان

تولید آن با سایر کشورهای عمده دنیا

سید علی اکبر حسینی1، محمدرضا حسین نژاد2
1- استادیار دانشکده معدن، دانشگاه علم و صنعت ایران واحد اراک
2- دانشجوی دکترای اکتشاف معدن دانشگاه علوم و تحقیقات و عضو هیئت علمی واحد شاهرود

چکیده

در کشور پهناور ایران یکی از معادن خدادادی که در سراسر مناطق کشور پراکنده است، نمک می باشد که بیشترین کاربرد آن در صنایع غذایی، شیمیایی، کشاورزی و پزشکی می باشد. سهم کشور در میزان تولید این ماده معدنی به مقدار برآورد نمودن مایحتاج داخلی بوده است. بر طبق آمار وزارت صنایع و معادن کشور در ایران بیش از ۵۳ معدن فعال نمک (سنگی و آبی) وجود دارد که مهمترین معادن سنگ نمک در ایران عبارتند از: راه راهک، گرمسار، ملحه (سمنان)، معدن کوه شاه علمدار (جهرم) و معدن تخت رستم (ایوانکی). این معادن نمک در نواحی مختلف به صورت کوههای نمک وجود دارد و نمک های استخراجی از آنها دارای درجه خلوص متفاوتی است. به عنوان مثال: درصد کلرید سدیم در معدن ملحه سمنان حدود ۹۷ درصد، در معدن نمک گرگان ۹۸/۶۸ درصد و در معدن هرمز که در کوهی نزدیک شهر هرمز با ارتفاع، طول و عرض به ترتیب 100 و 700 و 3000 متر وجود دارد و از خالص ترین معادن کشور است حدود ۹۷/۱ درصد می‌باشد. از مهمترین منابع نمکی آبی (دریایی) در ایران می‌توان دریاچه مهارلوی شیراز را نام برد، که در حال حاضر به دلیل ورود فاضلاب های مختلف به آن آلوده گردیده است. انواع نمک خوراکی تولیدی در ایران شامل نمک سفره آشپزخانه، صنایع غذایی و نمک طبیعی می باشد. البته لازم است نمک‌های چاشنی شامل مواد معطر نیز تولید گردد. در این مقاله توزیع منابع معدنی نمک و صنایع تولید نمک کنستانتره در ایران مورد بررسی قرار گرفته و در پایان مقایسه‌ای بین ایران با کشورهای دیگر صورت گرفته است .

1- مقدمه

داستان مصرف آدمی از نمک طولانی و دارای تحولات زیادی است ویژگی‌هایی دارد که باعث شده تا اقوام و دولتهای مختلف امتیاز تولید و تهیه آن را به خود اختصاص دهند. از جمله این اقوام چینی ها بودند که در  3000 سال پیش از میلاد مسیح از نمک استفاده می‌کردند. در یونان قدیم برده ها به مصرف نمک تشویق می‌شدند و در سرزمین روم، سربازان حقوق خود را به صورت نمک دریافت می‌کردند (۷). بررسی میزان تولید و مصرف نمک طعام به عنوان یکی از عمل آورنده های مواد غذایی به زمان مصر باستان بر می گردد به طوری که این ماده یک عامل نگهدارنده مواد غذایی بوده که با کاهش فعالیت آبی از فعالیت میکروارگانیسم ها درخواست نمودن مواد غذایی جلوگیری می کند. کلرید سدیم یا نمک طعام با نام معدنی هالیت و فرمول شیمیایی NaCl از کانی های طبیعی گروه هالیدها می باشد (۴).

نمک یکی از معروف ترین و شناخته شده ترین مواد در جهان است و در زندگی انسان به عنوان یک ماده مهم و ضروری به شمار می‌آید و مصارف بیشماری دارد. از جمله مصارف مستقیم آن ،استفاده از مواد غذایی و مصارف غیر مستقیم آن، استفاده در پلاستیک ها از جنس کلر می باشد و یا در یخبندان ها روی جاده به منظور سهولت در رانندگی پاشیده می‌شود. نمک طبیعی به دو صورت یافت می‌شود:

الف _ به شکل سنگ که فرم کانی هالیت دارد و به راحتی توسط مزه شور آن قابل تشخیص است. این نوع نمک اصطلاحاً سنگ نمک نامیده می‌شود و ریشه تبخیری دارد

ب – به سرعت محلول در آب دریاها و اقیانوس ها و منابع آب زیرزمینی یافت می‌شود. ن

نمک به تنهایی حاوی ۳۹/۳۴  درصد سدیم و 60/66 درصد  کلر می باشد. در طبیعت سنگ نمک نرمال حاوی ۹۰ درصد کلرید سدیم ناخالصی هایی چون مواد تبخیر شده دیگر، اکسیدها، سولفات ها و رسوبات و خاک آهنگ دار است از ۳۹ میلیون تن تولیدی  ایالات متحده آمریکا، در حدود ۵۸ درصد آن جهت تهیه فرآورده های شیمیایی از جمله کلر، اسید کلریدریک، کربنات سدیم ،فلز سدیم، و … استفاده می شود( ۲ ).

بیشترین نمک تولید شده در دنیا مربوط به مناطق آمریکای جنوبی ، آسیا، خاورمیانه و آفریقا می‌باشد و از منابع و ذخایر نمک دریایی کشورهای پاکستان شمال هند و آفریقا در اولویت بالاتری قرار دارند

2- مشخصات بلور شناسی نمک

1-2- مشخصات شیمیایی نمک

سدیم در آب آب جوش و سرول محلول است ولی در الکل کم محلول بوده و در الکل بدون آب نامحلول است عناصر اصلی تشکیل دهنده آن سدیم و کلر می‌باشد البته عناصری دیگر مانند آلومینیوم آهن و کلسیم و غیره نیز به صورت ناخالصی در آن یافت می‌شوند به طور کلی عناصری که ما در آن وجود داشته باشند عبارتند از اکسید آلومینیوم اکسید آهن �لیس سدیم کلر پتاسیم و گوگرد همانطور که گفته شد سدیم و کلر از عناصر عمده تشکیل نمک آبی می‌باشند و منیزیم نیز در آن وجود دارد ولیکن درصد آن در معادن نمک آبی مختلف فرق می کند به عنوان مثال ونیزیان در دریاچه نمک ارومیه ۴ گرم در لیتر بوده ولی در دریاچه نمک قم ۱۲ گرم در لیتر می باشد در شکل یک نمونه کریستالی نمک نشان داده شده است ۸ مشخصات فیزیکی نمک � سدیم به صورت بلور در طبیعت یافت شده و به رنگ سفید یا بی رنگ و گاهی به دلیل وجود ناخالصی به رنگهای زرد و قرمز و آبی مشاهده می‌شود نمک آبی کلرید سدیم می‌باشد که در یک معدن کبیری و شور زار در سطح زمین و در عمق ۱۰ الی ۱۵ سانتی‌متری به صورت نرم و تقریباً سفید یافت می شود شکل ۲ نمک در صورت قرار گرفتن در مسیر اشعه ماورای بنفش از خود حالت فلورسانس نشان می دهد با اشعه ایکس از ابتدا به رنگ آبی و سپس قهوه ای و با اشعه های رادیو اکتیو طبیعی رنگ ارغوانی به خود می گیرند شکل ۳ ه ذوب نمک حدود ۸۰۶ درجه سانتیگراد و نقطه جوش آن ۱۴۶۵ درجه سانتیگراد می باشد ولی این ماده ۲۱۶۵ گرم بر سانتی متر مکعب و سختی آن دو و نیم در مقیاس موس است بلور نمک لایه شفاف نیمه شفاف به رنگ سفید یا بی رنگ دارد این کانی در سیستم کوبیک متبلور می‌شود طعم شوری دارد و رنگ آن در صورت خلوص بی رنگ و در صورت وجود ناخالصی های مختلف رنگ تیره به بنفش صورتی و خاکستری تغییر می‌کند ۸

354

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

آواتار موبایل
x
X