خوراکی . بهداشتی-درمانی . دانستی ها

بررسی میزان آگاهی نگرش و عملکرد زنان باردار شهر زابل در مورد نحوه

استفاده و نگهداری نمک یددار

نیره سادات هاشمی 1، زهره سادات هاشمی2، رویا هاشمی3

1و2و3 _دانشگاه علوم پزشکی زابل

معاونت غذا و دارو زابل بان شهید موسوی جنب آزمایشگاه مرکزی

hashemi_n_s@yahoo.com

چکیده

اختلالات ناشی از کمبود ید در ۱۳۰ کشور دنیا عمده جمعیت آسیب‌پذیر شامل زنان باردار و کودکان را در معرض خطر قرار داده است. کمبود ید در مادران باردار، ضایعات مغزی، عقب افتادگی ذهنی، گواتر و کرتینسم در جنین می گردد. لذا لزوم آموزش موثر و مداوم زنان که نقش اصلی را در تامین غذای خانواده بر عهده دارند احساس می‌شود. در این پژوهش به منظور پایش نیازهای آموزشی به بررسی آگاهی نگرش و عملکرد زنان باردار زابل در مورد نحوه استفاده و نگهداری نمک ید دار پرداختیم.

1- مقدمه

کمبود ید  و اختلالات ناشی از آن طی قرن ها یکی از شایع ترین بیماری ها در نقاط مختلف دنیا بوده است (1).  این اختلالات در ۱۳۰ کشور دنیا، عمده جمعیت آسیب‌پذیر، شامل زنان باردار و کودکان را در معرض خطر قرار داده است. کمبود ید در زنان باردار منجر به ضایعات مغزی، عقب افتادگی ذهنی، گواتر و غیره می گردد (۲).

بر اساس آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۲ میلادی ۲/۲ میلیارد نفر در جهان در معرض کمبود ید و یک میلیارد نفر به درجاتی از گواتر مبتلا می باشند (1و3).

تردیدی نیست که عوارض ناشی از کمبود ید مانع بزرگی در راه توسعه و تکامل مردم جهان به وجود می آورد و اثرات زیانبار اجتماعی_اقتصادی کمبود یا ضرورت و اهمیت پیشگیری از آن را بیش از پیش جلوه گر می سازد (۴).

با شناخت اهمیت پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید حذف این اختلالات به عنوان یک مشکل بهداشتی در کودکان تا سال ۲۰۰۰ در اجلاس سران کشورها در سازمان ملل متحد اجلاس جهانی بهداشت و کنفرانس جهانی تغذیه مطرح و در سال ۱۹۹۳ جدا کردن نمک به عنوان راهکار اصلی برای حذف این اختلالات پیشنهاد شد (۳).

روش ید دار کردن نمک قدیمی ترین، مناسب ترین و کم خرج ترین روش پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید است (۴ و ۳).

در کشور ما نیز اختلالات ناشی از کمبود ید با طیف وسیعی از تظاهرات بالینی به عنوان یکی از مشکلات عمده بهداشتی تغذیه کشور محسوب شده و مبارزه با آن یکی از اولویت های بهداشتی کشور بوده است (1).

به این منظور در سال ۱۳۶۸ اولین برنامه پنج ساله پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید تدوین گردید (3). و از همان سال به تدریج کارخانه‌های نمک شروع به جدا کردن نمک و توزیع آن نمودند(4).  و به دنبال اجباری نمودن تولید نمک ید دار در سال ۱۳۷۳، مصرف نمک ید دار توسط خانوارها افزایش یافت. آخرین بررسی انجام شده در کشور نشان می‌دهد که ۹۷ درصد خانوارهای شهری و ۹۳ درصد خانوارهای روستایی از نمک یددار استفاده می کنند (۱ ).

شیوع گواتر قبل از برنامه کمیته کشوری سال ۱۳۶۸، 68 درصدو در سال 1383، 18 درصد می باشد.

در فارس نیز علیرغم مصرف ۹۸ درصد خانوارها از نمک یددار ۱۳ درصد دانش‌آموزان ۱۰ _ ۸ ساله به گواتر از نوع درجه 1 و 2 مبتلا هستند (۵).

مقایسه این آمار با توجه به مصرف بالای نمک در کشور ما، نشان می دهد که علیرغم استفاده همگانی از نمک یددار، اختلالات ناشی از کمبود ید کماکان وجود دارد که می تواند مربوط به مصرف نادرست نمک یددار باشد (۵)

برای موفقیت برنامه یددار کردن‌ نمک، چگونگی مصرف آنها نیز باید به طور دائم پیگیری و نظارت گردد (۴).

با توجه به عواقب نامطلوب کمبود ید در دوران بارداری، که سبب ضایعات مغزی عقب افتادگی ذهنی، گو اتر و کرتینسم در جنین می گردد. لذا لزوم آموزش موثر و مداوم زنان که نقش اصلی را در تامین غذای خانواده بر عهده دارند احساس می‌شود. در این پژوهش به منظور پایش نیازهای آموزشی به بررسی آگاهی نگرش و عملکرد زنان باردار زابل در مورد نحوه استفاده و نگهداری نمک یددار پرداختیم.

2- روش پژوهش

در این مطالعه ۲۵۰ خانم باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهرستان زابل از طریق پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفتند. فرم پرسشنامه، سه بخش: بخش اول؛ سوالات مربوط به آگاهی، بخش دوم ؛سوالات مربوط به نگرش، و بخش سوم؛ سوالات مربوط به عملکرد را شامل می‌شد. این پرسشنامه پس از تهیه توسط ۱۰ تن از اعضای هیئت علمی بررسی و اصلاحات لازم در آن داده شد. جهت اخذ نتایج پس از تجزیه و تحلیل برگه ها، میانگین نمرات، محاسبه گردید و نمرات بالاتر از سطح میانگین در دسته خوب و کمتر از آن در دو بخش متوسط و ضعیف قرار داده شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد.

3- نتایج

نتایج مطالعه نشان داد که میانگین سن نمونه‌ها ۲۸/۶ سال بود. متوسط میزان تحصیلات سال سوم دبیرستان بود.

نتایج بر اساس جدول شماره ۱ نشان می‌دهد که ۸۸ درصد از آگاهی بالا در مورد وجود نمک یددار برخوردار بودند و ۱۲ درصد به نوع نمک مصرفی توجه نداشتند.

جدول شماره ۲ نشان می دهد ۵۴ درصد نمونه ها، نگرش مثبت نسبت به استفاده از نمک یددار داشتند، و نگرش منفی در هیچ یک از مادران وجود نداشت.

جدول شماره ۳ نشان می دهد که تنها ۲۱/۲ درصد از نمونه ها از عملکرد خوب در استفاده از نمک یددار برخوردار بودند و عملکرد ۳۲/۸ درصد در حد ضعیف بود.

همچنین نتایج نشان داد که بین سطح آگاهی، نگرش و عملکرد باسن ارتباط معنی داری به دست نیامد. در حالی که میزان آگاهی، نگرش و عملکرد با میزان تحصیلات ارتباط آماری معنی داری را نشان داد (p<0.05).

همچنین بین میزان آگاهی و عملکرد تفاوت معنی داری وجود داشت.

و همچنین بررسی پاسخ سوالات پرسشنامه ها نشان داد که ۹۲ درصد از نمونه ها از اختلالات ناشی از کمبود ید آگاهی داشتند. در حالی که تنها ۱۱/۳ درصد می دانستند که نمک یددار را باید در ظروف دربسته و دور از نور نگهداری کرد. همچنین بر اساس جدول شماره ۴ در پاسخ به سوال مربوط به اضافه کردن نمک در ابتدا، وسط و یا آخر پخت غذا، تنها 12/5 درصد می‌دانستند که نمک یددار باید به عنوان نمک سفره استفاده شود.

منابع : مجموعه مقالات همایش ملی نمک

294