بررسی زمین شناسی پزشکی آبهای زیرزمینی و رسوبات تبخیری (نمکی)
شمال دشت کویر و پیامدهای زیست محیطی مرتبط بر آن
شهرام شریعتی *1_سمیرا سلیمی 2_ سید علی آقا نباتی 3_
سیدرضا موسوی حرمی 4_ رضا سعدی نژاد 5
1- دکتری تخصصی رسوب شناسی و سنگ شناسی رسوبی _ عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی
2- کارشناس ارشد زمین شناسی اقتصادی _ مشاور معدن و محیط زیست شرکت بین المللی تحقیقات صنعت و معدن آیرما
3- دکتری تخصصی زمین شناسی _ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم زمین ایران و دانشگاه آزاد اسلامی
4- دکتری تخصصی رسوب شناسی و سنگ شناسی رسوبی و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد
5- متخصص بیماری های داخلی و گوارش، عضو هیئت علمی دانشگاه
با حمایت اعتباری شرکت بین المللی تحقیقات صنعت و معدن آیرما
shariati_shahram@yahoo.com
چکیده
واژه زمین شناسی پزشکی یا مدیکال ژئولوژیک از سال ۱۹۹۷ در دنیا مطرح و معرفی شد از علوم بین رشته ای بوده و بررسی فاکتورهای مشترک زمین شناسی و معدنی با مسائل مرتبط با سلامتی انسان و حیوان همچنین نقش کانیهای با خواص پزشکی و درمانی می پردازد. این مقاله سعی دارد با بررسی مسائلی نظیر پتانسیل حفظ و انتقال آلودگی های تبخیری_نمکی راهکاری برای کنترل این آلایندهها ارائه نمایند. استان سمنان به عنوان یکی از مراکز و مناطق بزرگ معدنی، سالهاست که نقش حائز اهمیت در استخراج مواد معدنی در کشور ایفا نموده ولی متاسفانه این بازار سودآور معدنی ناخودآگاه مسائل و مصائب زیست محیطی متعددی را نیز با خود به همراه داشته است که از آن جمله می توان به آلودگی خاک و آب های زیرزمینی و مسائل زمین پزشکی مرتبط بر آن اشاره کرد. این نوشتار سعی دارد به مسائلی نظیر بررسی عوارض حاصل از کاهش یا افزایش عناصر اصلی که بخشی از آن توسط آب آشامیدنی وارد بدن انسان میشود بپردازد، پرداخته و همچنین ارتباط میزان عناصر مذکور را با بیماریهایی نظیر هیپو و هیپر ناترمی، همچنین هیپوکالمی و کاردیو واسکولارها و غیره را بررسی نماید.
متاسفانه مطالعات اخیر نشان داد برخی از نقاط این منطقه دارای منابع آلاینده ای _ از نقطه نظر مقدار و میزان عناصر کیفی _ است که عیار آن گاهی تا چندین برابر حد مجاز استانداردهای جهانی میرسد و نیاز است تا با توجه و تکیه بر نتایج حاصله و ارائه برنامه ریزی های مدیریتی، اندکی از عوارض ناشی از این آلودگی ها و بیماریهای حاصل کاهش یابد.
1-مقدمه
در ابتدا به منظور بیان ساختار و معرفی انواع نمک ها لازم است به نکات و تعریفات نسبتاً جدید این علم اشاره شود زیرا محققین معدودی با این اصطلاحات و کاربردها آشنایی دارند. به طور عموم و طبق تعریف (وارن ۱۹۹۶) تبخیری به سنگی گفته میشود که از ته نشست شورا به های اشباع شده سطحی و یا نزدیک سطح در سیستم های هیدرولوژیکی بر اثر تبخیر خورشیدی solar evapoation حاصل می شود. وارن معتقد است که این تعریف انواع مختلف نمک های ته نشستی از جمله نمک های قلیایی خاکی و غیره را شامل می شود.
بر اساس همین تعریف نمک ها و تبخیری ها به چهار دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:
1- (Primary Evaporate (Direct ppt
2- (Sccondary Evaporatc (Displasivc growth
3- (Tertiary Evaporates (Burial Digenetic and uplift
4- Hydrothermal Salts
نمکهای نوع اول که مستقیماً در اثر تبخیر خورشیدی حاصل میشوند نتیجه تبخیر آب های هیپرسالین بوده و معمولاً در سطح زمین حاصل میشود و نمکهای شامل کربنات های تبخیری
Chevrons_Swallow tail_Mechanically Rework Bottom nucleated Salt & salt for example (Raft _ Cumulates _ Halolithes _ Gypsolithes)
را شامل می شود.
تبخیری ها و نمک های نوع دوم به مجموعه نمکهایی اتلاق میشود که در اثر فعالیت شیمیایی آلتره و دگرسان شدهاند. این گونه نمکها که معمولاً در محیطهای تدفینی تشکیل میشوند تحت عنوان نمکهای عمیق یا (Nodular anhyrite formed during deep burial) موسوم هستند.
تبخیری ها ی نوع سوم معمولاً حاصل انحلال بخشی لایههایی اند که از مناطق عمیغ فریاتیک ساکت به سمت Active pheriatic و به طرف سطح حرکت میکنند که این فرآیند معمولاً بر اثر Basin uplift اتفاق میافتد. با این مقدمه کلاسیک می توان موضوع را به سمت مسائل زیست محیطی نوشتار سوق داد.
ژئو شیمیست ها معتقدند که ارتباط مستقیمی بین عمق تشکیل عناصر وجود دارد و این بدان معنی است که با افزایش عمق گروههای عنصری متفاوتی در ساختمان سنگ ها و رسوبات وارد می شوند. با توجه به این اصل عمق تشکیل نمک نیز که در گروههای چهارگانه تشریح گردید پتانسیل جذب عنصری متفاوتی را متصور خواهد ساخت.
در این تحقیق سعی شده علاوه بر تشریح ساختار زمین شناسی زیست محیطی و جایگاه آن در شمال کویر ایران به عوارض زمین پزشکی آن نیز پرداخته شود،تاکید می شود که:
1- آبهای زیرزمینی و آشامیدنی به تنهایی نمی تواند عاملی برای افزایش میزان عناصر در بدن انسان باشند.
2-مصرف طولانی مدت آب آشامیدنی ناسالم میتواند اثراتی در جذب عناصر کیفی توسط پمپ های کلیوی داشته باشد.
3- بیماری های غیر ویروسی مخصوصا بیماریهای در ارتباط با آب و الکترولیت ها ارتباط کاملی با عادات و رسوم مردم منطقه و نوع تغذیه و سایر عوامل اجتماعی آن دارد.
4- آب های ناسالم از نقطه نظر کیفی فقط ۱۷ درصد عامل بروز و ظهور عوارض یاد شده در این نوشتارند.
2- بحث
کیفیت آب دارای فاکتورهای متعددی است که از آن جمله میتوان به میزان شوری یا EC که در مطالعات هیدرولوژیکی تحت عنوان هدایت الکتریکی معرفی شده است همچنین میزان جذب سدیم یا (SAR)،سختی، ذرات کل جامد یا TDSو سایر مقادیر اشاره نمود. از نقطه نظر علم پزشکی وجود یا عدم وجود و یا حتی افزایش و کاهش هر یک از این فاکتورها عوارض متفاوتی را بر بدن انسان و مسائل مرتبط با فیزیولوژی آن خواهد داشت. این کاهش یا افزایش
240